જોવાઈ રહી છે ભાગીરથની રાહઃ 64 કિમી લાબી હિરણ્યવતી નદી આજે સર્પલાઈનની જેમ વિકૃતિ બની ગઈ છે, પાણી પીવાલાયક નથી
ઉત્તર પ્રદેશના કુશીનગરમાં બૌદ્ધોની ગંગા હિરણ્યાવતી નદી તેના પુનઃસ્થાપન માટે સદીઓથી ભગીરથની રાહ જોઈ રહી છે. હજુ સુધી આ નદીના ઉદ્ધારના નામે કોઈ આયોજન કરવામાં નથી આવ્યું કે ન તો કોઈ નક્કર પહેલ કરવામાં આવી છે. હિરણ્યાવતી નદીનો ઉલ્લેખ બૌદ્ધ જાતક કથાઓ અને પાલી સાહિત્યમાં મળે છે, જ્યારે સરાકરી રેકોર્ડમાં બકિયા નાળાનો ઉલ્લેખ છે અને સ્થાનિક સ્તરે લોકો તેને ચંવર, સોનરા, પોખરા અને નાલા વગેરે તરીકે ઓળખે છે.
બુદ્ધના સમયમાં તે એક વિશાળ નદી હતી અને તેની કુશીનગર ખાતે બે શાખાઓ હતી. જે મલ્લ કાળમાં જીવાદોરી ગણાતી હતી. બુદ્ધ તેમના શિષ્યો સાથે તેના કિનારે ગાઢ શાલ જંગલોના માર્ગે અહીં પહોંચ્યા અને મહાપરિનિર્વાણ પ્રાપ્ત કર્યું. હિરણ્યવતી નદીનું પાણી બૌદ્ધ ભક્તોમાં ગંગાના પાણી જેટલું જ મહત્વ ધરાવે છે. આજે 64 કિલોમીટર લાંબી નદી સર્પલાઇનની જેમ વિકૃત બની ગઈ છે અને તેનું પાણી પીવા લાયક નથી.
નદીના ઉત્તર અને દક્ષિણ છેડાના ભાગો હજુ પણ પ્રશાસન કે વહીવટી તંત્રના બ્યુટિફિકેશન પ્લાનથી અસ્પૃશ્ય
વહીવટીતંત્રે બુદ્ધઘાટ સહિત નદીના ત્રણ કિમી વિસ્તારનું બ્યુટિફિકેશન કર્યું છે, પરંતુ બીજી તરફ આ નદીના ઉત્તર અને દક્ષિણ છેડાના ભાગો હજુ પણ પ્રશાસન કે વહીવટી તંત્રના બ્યુટિફિકેશન પ્લાનથી અસ્પૃશ્ય છે. આ નદીના ઉદ્ધારની માંગ દાયકાઓથી ઉઠી રહી છે. જેને જોઈને પ્રસિદ્ધ સામાજિક કાર્યકર સ્વર્ગસ્થ ડૉ.સુબ્બા રાવ નામની સ્વૈચ્છિક સંસ્થાએ સ્થાનિક સ્તરે તેને બચાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ આ પ્રયાસ આંદોલન બની શક્યો નહીં.
નદીઓને જોડવા, જળ સંચય, રેગ્યુલેટર, બ્યુટીફિકેશનની અત્યાર સુધી કોઈ મોટી યોજના બની શકી નથી
વહીવટીતંત્ર પણ આ નદીના બુદ્ધ પોઈન્ટને પાવડો ચલાવીને અને સફાઈ કરીને સમયાંતરે વાહવાહી લૂંટે છે. જેમાં કુશીનગરના પ્રબુદ્ધ વર્ગના વેપારીઓ, બૌદ્ધ અનુયાયીઓ અને વિદ્યાર્થીઓ પોતાનો ફાળો આપે છે, પરંતુ આટલા બધા પ્રયત્નો છતાં ત્રણ દાયકામાં પણ હિરાંદ્યવતી નદી માટે કોઈ ભાગીરથનું નિર્માણ થઈ શક્યું નથી. નેશનલ હાઈવે -28થી દેવરિયા માર્ગ પર રામાભાર પુલ સુધીના વિસ્તારને પર્યટનની દ્રષ્ટિથી સ્થાનિક વહીવટીતંત્રનો વિકાસ પ્રશંસનીય છે, પરંતુ નદીઓને જોડવા, જળ સંચય, રેગ્યુલેટર, બ્યુટીફિકેશનની અત્યાર સુધી કોઈ મોટી યોજના બની શકી નથી અને ન તો આ નદીના બાકી ભાગોના વિકાસથી કોઈ નક્કર પહેલ થઇ શકી. તેના ઉદ્ધાર માટે એક્શન પ્લાન બનાવીને જનપ્રતિનિધિઓ અને સામાન્ય નાગરિકોનો સહકાર લેવામાં આવે તો જ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારનું નદીઓને જોડીને નદીઓની સફાઈનું મહત્વાકાંક્ષી સ્વપ્ન સાકાર થશે.
PC: Social Media