છેલ્લા 10 વર્ષમાં દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસાના વરસાદમાં વધારો જોવા મળ્યોઃ અહેવાલ
નવી દિલ્હી: દેશના મોટાભાગના વિસ્તારોમાં છેલ્લા એક દાયકા (2012-2022) દરમિયાન દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસાના વરસાદમાં વધારો જોવા મળ્યો છે અને 55 ટકા ‘તલુકા’માં 10 ટકાથી વધુનો વધારો જોવા મળ્યો છે.
કાઉન્સિલ ઓન એનર્જી, એન્વાયરમેન્ટ એન્ડ વોટર (CEEW) દ્વારા બુધવારે અહીં બહાર પાડવામાં આવેલા અભ્યાસ મુજબ, રાજસ્થાન, ગુજરાત, મધ્ય મહારાષ્ટ્ર અને તમિલનાડુના કેટલાંક ભાગો જેવા પરંપરાગત રીતે શુષ્ક વિસ્તારોના તાલુકાઓ સહિત 55 ટકા ‘તાલુકા’માં વરસાદમાં 10 ટકાથી વધુનો વધારો થયો છે. આમાંથી લગભગ એક ચતુર્થાંશ તાલુકાઓમાં જૂનથી સપ્ટેમ્બરના સમયગાળા દરમિયાન વરસાદમાં 30 ટકાથી વધુનો સ્પષ્ટ વધારો જોવા મળી રહ્યો છે. “ડીકોડિંગ ઈન્ડિયાઝ ચેન્જિંગ મોનસૂન પેટર્ન” અભ્યાસમાં, સીઇઇડબ્લ્યૂએ સમગ્ર દેશમાં 4,500થી વધુ તાલુકાઓમાં 40 વર્ષ (1982-2022)માં વરસાદનું પ્રથમ પ્રકારનું સૂક્ષ્મ વિશ્લેષણ કર્યું છે.
અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે છેલ્લા 40 વર્ષોમાં, ભારતના લગભગ 30 ટકા જિલ્લાઓમાં વરસાદની ખાધના વર્ષો અને 38 ટકા જિલ્લાઓમાં વરસાદના વધારાના વર્ષોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. તેમાંથી, નવી દિલ્હી, બેંગલુરૂ, નીલગીરી, જયપુર, કચ્છ અને ઈન્દોર જેવા 23 ટકા જિલ્લાઓમાં ઓછા અને વધુ વરસાદ સાથેના વર્ષોની સંખ્યામાં પણ વધારો થયો છે.
અભ્યાસ દર્શાવે છે કે આ તાલુકાઓમાં વરસાદમાં વધારો ‘ટૂંકા સમયગાળામાં ભારે વરસાદ’ના રૂપમાં થઈ રહ્યો છે, જે ઘણીવાર અચાનક પૂર તરફ દોરી જાય છે. આ ઉપરાંત, વર્ષ 2023ને વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી ગરમ વર્ષ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું અને આ વલણ 2024માં પણ ચાલુ રહેવાની અપેક્ષા છે. આવી સ્થિતિમાં, આબોહવા સંકટની વિવિધ અસરો આત્યંતિક હવામાન ઘટનાઓમાં વધારો થવાના સ્વરૂપમાં દેખાઈ શકે છે. વર્ષ 2023માં, ચંદીગઢમાં વાર્ષિક વરસાદનો લગભગ અડધો વરસાદ માત્ર 50 કલાકમાં થયો હતો, જ્યારે કેરળમાં જૂનમાં લગભગ 60 ટકા વરસાદની ઘટ હતી.
છેલ્લા એક દાયકામાં દેશના માત્ર 11 ટકા તાલુકાઓમાં દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસાના વરસાદમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. આ તમામ તાલુકાઓ વરસાદ આધારિત સિંધુ-ગંગાના મેદાનો, ઉત્તર-પૂર્વ ભારત અને ઉચ્ચ હિમાલયના પ્રદેશોમાં સ્થિત છે. આ વિસ્તારો ભારતના કૃષિ ઉત્પાદન માટે મહત્વપૂર્ણ છે અને જ્યાં નાજુક ઇકોસિસ્ટમ છે જે ખાસ કરીને આબોહવાની આત્યંતિક ઘટનાઓ પ્રત્યે વિશેષરૂપે સંવેદનશીલ છે.
અભ્યાસ મુજબ, વરસાદમાં વધારો તમામ ઋતુઓ અને મહિનાઓમાં સારી રીતે વિતરિત કે ફેલાયેલો નથી. દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસાથી વરસાદની અછતનો સામનો કરી રહેલા તાલુકાઓમાંથી 87 ટકા બિહાર, ઉત્તરાખંડ, આસામ અને મેઘાલય જેવા રાજ્યોમાં સ્થિત છે. આ તાલુકાઓમાં જૂન અને જુલાઈના ચોમાસાના પ્રારંભિક મહિનામાં વરસાદમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, જે ખરીફ પાકની વાવણી માટે મહત્વપૂર્ણ છે. બીજી બાજુ, 48 ટકા તાલુકાઓમાં ઓક્ટોબરમાં વરસાદમાં 10 ટકાથી વધુનો વધારો જોવા મળ્યો હતો, જેનું કારણ ઉપખંડમાંથી દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસું વિલંબિત પાછું ખેંચવામાં આવ્યું હતું. જેની સીધી અસર રવિ પાકની વાવણી પર પડી છે.
તામિલનાડુના લગભગ 80 ટકા, તેલંગાણાના 44 ટકા અને આંધ્રપ્રદેશના 39 ટકા તાલુકાઓમાં છેલ્લા એક દાયકામાં ઉત્તર-પૂર્વના ચોમાસાના વરસાદમાં 10 ટકાથી વધુનો વધારો જોવા મળ્યો છે. મહારાષ્ટ્ર અને ગોવામાં પૂર્વ કિનારે ઓડિશા અને પશ્ચિમ બંગાળમાં પણ આ જ સમયગાળા દરમિયાન વરસાદમાં વધારો થયો છે.