ISROએ શ્રીહરિકોટા સ્પેસ સેન્ટરથી XPoSAT ઉપગ્રહ લોન્ચ કરીને ઇતિહાસ રચ્યો
શ્રીહરિકોટાઃ ૨૦૨૪ વર્ષના પ્રથમ દિવસે, પહેલી જાન્યુઆરી, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO)એ XPoSAT ઉપગ્રહ લોન્ચ કરીને ઇતિહાસ રચ્યો છે. શ્રીહરિકોટા સ્પેસ સેન્ટરથી સવારે ૯.૧૦ કલાકે પ્રક્ષેપણનો સમય નક્કી કરવામાં આવ્યો હતો. આવું કરનાર ભારત વિશ્વનો બીજા દેશ બની ગયો છે. XPoSAT બ્લેક હોલના રહસ્યની શોધ કરશે. વાસ્તવમાં, વેધશાળાને XPoSAT અથવા એક્સ-રે પોલારીમીટર સેટેલાઇટ કહેવામાં આવે છે.
બ્રહ્માંડનું અન્વેષણ કરવા માટે એક વર્ષથી ઓછા સમયમાં ભારતનું આ ત્રીજું મિશન છે. ગયા વર્ષે ચંદ્ર પર પહોંચેલું ભારત, બ્રહ્માંડ અને તેના સૌથી કાયમી રહસ્યો પૈકીના એક, બ્લેક હોલ વિશે માહિતી એકત્ર કરવા માટે ૨૦૨૪ની શરૂઆતમાં એક મહત્વાકાંક્ષી પ્રયાસનું આયોજન કરી રહ્યું છે. અદ્યતન ખગોળશાસ્ત્રી વેધશાળા શરૂ કરનાર દેશ વિશ્વનો બીજા દેશ બન્યો છે, જે ખાસ કરીને બ્લેક હોલ અને ન્યુટ્રોન તારાઓનો અભ્યાસ કરવા માટે રચાયેલ છે. જ્યારે સૌથી મોટા તારાઓની ઉર્જા સમાપ્ત થઈ જાય છે અને ‘ઓલવાઈ જાય છે’, ત્યારે તેઓ તેમના પોતાના ગુરુત્વાકર્ષણ હેઠળ તૂટી પડે છે. તેઓ બ્લેક હોલ અથવા ન્યુટ્રોન તારાઓ પાછળ છોડી દે છે.
એવું નોંધવામાં આવ્યું છે કે એક્સ-રે ફોટોન અને તેમના ધ્રુવીકરણનો ઉપયોગ કરીને, XPoSAT નજીકના બ્લેક હોલ અને ન્યુટ્રોન તારાઓમાંથી રેડિયેશનનો અભ્યાસ કરવામાં મદદ કરશે. તેમાં POLIX (એક્સ-રેમાં પોલારિમીટર ઇન્સ્ટ્રૂમેન્ટ) અને XSPECT (એક્સ-રે સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી અને ટાઇમિંગ) નામના બે પેલોડ છે.. સેટેલાઇટ POLIX પેલોડ થોમસન સ્કેટરિંગ દ્વારા આશરે ૫૦ સંભવિત કોસ્મિક સ્ત્રોતોમાંથી નીકળતા એનર્જી બેન્ડ ૮-૩૦ keVમાં એક્સ-રેના ધ્રુવીકરણને માપશે. તે કોસ્મિક એક્સ-રે સ્ત્રોતોના લાંબા ગાળાના સ્પેક્ટ્રલ અને ટેમ્પોરલ અભ્યાસ હાથ ધરશે. તે POLIX અને XSPECT પેલોડ્સ દ્વારા કોસ્મિક સ્ત્રોતોમાંથી એક્સ-રે ઉત્સર્જનનું ધ્રુવીકરણ અને સ્પેક્ટ્રોસ્કોપિક માપન પણ કરશે.
બ્લેક હોલ બ્રહ્માંડમાં સૌથી વધુ ગુરુત્વાકર્ષણ બળ ધરાવે છે અને ન્યુટ્રોન તારાઓ સૌથી વધુ ઘનતા ધરાવે છે. આ અંગે વધુ માહિતી મિશન દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવશે. તે અવકાશમાં અત્યંત વાતાવરણના રહસ્યો જાણવામાં પણ મદદ કરશે. XPoSAT સેટેલાઇટના નિર્માણમાં લગભગ રૂ. ૨૫૦ કરોડનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે, જ્યારે IXPE નામનું સમાન મિશન NASA દ્વારા વર્ષ ૨૦૨૧માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમની પાસેથી ૧૮૮ મિલિયન ડોલરનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો.